Մեծ եղեռնի մասին ճշմարտությունն ասելը ոչ այնքան մեզ է պետք, որքան աշխարհին և, թող ասածս արտառոց չթվա, նաև հենց իրենց՝ թուրքերին:

«Ամբողջ Եվրոպայի մէջ աշխարհի էն շքեղ կեդրոններէն մինչեւ ամենամութ ու խաւարին անկիւնները ես չեմ տեսեր ու չեմ ալ կրնար հաւատալ, որ գտնուի տակավին ՄԷԿ ՈՒՐԻՇ ԱԶԳ, որ ամէն օր ու ամեն վայրկեան ապրեր դերասանի ճշմարտապէս կեղծ ու գերեզմանօրեն ծիծաղելի այն կեանքը, որ դարերէ ի վեր մեր կեանքը եղաւ. մեր՝ ստրկացած թրքահայերուս կյանքը… Տառապիլ ու ստիպուած ըլլալ ամենաերջանիկ կերպարանք մը ցոյց տալու... Անպատուուիլ, բռնաբարուիլ, գետնաքարշ տապալիլ ու ստիպուած ըլլալ գոհութեան ջերմագին աղաղակներ բարձրացնելու… Ժպտիլ այնպիսի մէկ վայրկեանիդ, որ արիւն արցունք պոռտկար աչերէդ, մաղթանքի ճիչեր հանել կոկորդէդ այն բռնակալ ձեռքին համար, որ զքեզ կըխեղդէ, մեռնիլ ու հոգեպէս մեռնիլ ու ապրիլ ձեւացնել. ահա դերասանական ահռելիօրէն կեղծ կեանքը, որ մերը եղաւ այնքան երկար տարիներ: Այդ ինչպէ՞ս կուզեք, որ այսպիսի պայմաններու մեջ ժառանգորէն ու բնածինօրէն մեր ամենաանկեղծ յատկութիւնը մեր կեղծելը չ՛ըլլար ու մեր բնական հարմարութիւնը՝ դերասանութիւնը…»:

5 տարի առաջ ես ևս մի պահ դուխով էի ու վստահ էի, որ վերջին պահին «համաժողովրդական հեղափոխությանը» միանալը, ջրով թե առանց ջրի՝ լավագույն քաղաքական լուծումն է՝ տարբեր կալիբրի անարդարություններից, ջեբկիր որոշ օլիգարխներից, մի քանի գող պաշտոնյաներից ու նրանց կոֆե եփող հաբռգած եվնուխներից երկիրը մաքրելու համար։

Հինգ տարի առաջ այս օրը ` ապրիլի 23-ին, թշնամին էր ոռնում Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում։ Հիշում ենք այդ դրվագը չէ՞։ Եկել էր ասելու, որ իր ոճրագործ ու ցեղասպան նախնիների նման հանելու են այս չքնաղ ժողորվրդի աչքերը, որ լացելու են մեր մայրերը....Տեքստը հենց այդպիսինն էր։ Ոչ մի ուժային կառույց չէր նկատել, թե ինչպես էր թափանցել երկիր ու ինչպես էին նրա պիղծ ոտքերը հասել այնտեղ` մեր համայն հայության համար սրբավայր Ծիծեռնակաբերդ։ Չէին նկատել, որովհետև երկրում համատարած քաոս էր. անարմատ, հակահայ, մանկուրտ խմբակն էր իշխանության գալիս։ Եվ երկրի աղմուկը լռեցրել էր այդ կենդանու ձայնը։

Բանակցությունները դա՝ կողմերի միջև երկխոսությունն է, որի նպատակը կողմերի համար ընդունելի և շահեկան արդյունքի հասնելն է: Բանակցային սեղանին կարող է դրված լինել ընդունելի և անընդունելի կետեր պարունակող փաստաթուղթ: Մարդիկ բանակցում են հենց այդ անընդունելի կետերը չեղարկելու նպատակով: Համաձայնության գալուց հետո ստորագրում են բանակցային սեղանին դրված փաստաթուղթը:

Հայ ժողովուրդը թշնամիներ շատ է ունեցել, բայց բարեկամների պակաս էլ չի զգացել: Այդ բարեկամներից է գերմանացի հասարակական գործիչ, աստվածաբանության դոկտոր, հոգևորական Յոհաննես Լեփսիուսը, որի վկայությունները հայության ցեղասպանության մասին այսօր մեծ արժեք են ներկայացնում հայոց դատի հետապնդման համար:

...Հուշահամալիրի բացումը տեղի ունեցավ, ինչպես նախատեսված էր՝1967թ. նոյեմբերի 29-ին, Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելու տարեդարձի օրը: Կիրովի անվան քիմիական կոմբինատի մշտաբորբոք քուրայից վառած և զրահամեքենայով Ծիծեռնակաբերդ բերած ջահը հանձնում են ՀԿԿ ԿԿ առաջին քարտուղար Անտոն Քոչինյանին: Ընդունելով ջահը՝ նա վառում է հավերժական կրակը և, բարձրանալով ամբիոն, ճառով դիմում է ներկաներին.

Ամենաանելանելի թվացող իրավիճակում անգամ ելք գտնվում է, եթե լիովին հուսալքված ու հանձնված չես բախտի քմահաճույքին, եթե շարունակում ես հետամուտ լինել քո նպատակին: Այս ընթացքը, սակայն, առավել դժվարին է դառնում, երբ քեզ խանգարում են ներսից ու կողքից, երբ քեզ հատուկ՝ նենգ մտայնությամբ մոլորեցնում են ու խաբում, փորձելով քեզ ավելի «դյուրամարս» դարձնել թշնամու եւ նրա կամակատարների համար:

Ախր դա ինձ համար ոչ միայն քաղաքական, այլ նաև մարդկային դիակ է մեր գլխին` հոտած, նեխած վիճակով։

Խոստացել էի, որ չպատմեմ, բայց պատմում եմ: Դարավերջի մեր ազատատամարտին Ֆրանսիայից մի երիտասարդ էր եկել մասնակցելու, որ Արցախի տեղը վատ գիտեր, հայերեն ընդհանրապես չգիտեր: Ջինսի նորաոճ վերնաշապիկով, նույն կերպասից անդրավարտիքով դիցուք՝ Ժանին, հարցնում եմ, թե ի՞նչ պիտի անի Արցախում, ասում է՝ պապիս վրեժը պիտի լուծեմ: